Η ουσιαστική μεταρρύθμιση στην Τοπική Αυτοδιοίκηση

Αναδημοσίευση από- http://news.kathimerini.gr

Του Κωστα Μπακογιαννη

Δημάρχου  Καρπενησίου

Το μέλλον της δημοκρατικής διακυβέρνησης είναι τοπικό. Οι δήμοι, οι πόλεις είναι τα πιο ζωτικά κύτταρα που επανακαθορίζουν τη σχέση όλων μας με τη διακυβέρνηση. Ο γνωστός αρθρογράφος των NYT, Tomas Friedman, έγραψε το καλοκαίρι πως το όνειρο κάθε παιδιού στην Αμερική δεν είναι πια «να γίνει πρόεδρος των ΗΠΑ, αλλά δήμαρχος», καθώς η χώρα του «δείχνει πολύ καλύτερη από κάτω προς τα πάνω».

Στο TED, τον Σεπτέμβριο, ο διάσημος πολιτικός επιστήμονας και συγγραφέας Benjamin Barber, εύγλωττα κατέληξε πως σε μια παγκοσμιοποιημένη κοινότητα, με αλληλοεξαρτώμενα προβλήματα και προκλήσεις, οι απαντήσεις μπορούν να δοθούν μόνο από τους δήμους.

Η McKinsey πρόσφατα εγκαινίασε ερευνητικό πρόγραμμα για τη διαχείριση των αναδυόμενων αστικών κέντρων, υπολογίζοντας ότι μέχρι το 2030 το 60% του παγκόσμιου πληθυσμού θα ζει σε αυτά και αποδίδοντας τεράστια σημασία στην οικονομική τους ανάπτυξη.

Η αφετηρία όλων είναι λίγο έως πολύ κοινή. Πολιτική και οικονομία δεν πάνε χέρι χέρι, όπως κάποτε. Η παγκοσμιοποίηση δημιουργεί κενά θεσμικά, κενά κατανόησης, συμμετοχής και συνεργασίας μεταξύ κρατών, διεθνών οργανισμών και πολιτών. Ταυτόχρονα, όμως, τα καλύτερα εργαστήρια παραγωγής εφαρμοσμένης πολιτικής, οι ατμομηχανές των καινοτομιών και της προόδου, είναι οι δήμοι. Από τη Νέα Υόρκη μέχρι το Χιούστον, από την Μπογκοτά μέχρι την Κοπεγχάγη, οι δήμοι ανοίγουν νέους δρόμους.

Πριν από λίγα χρόνια, η απουσία κεντρικής κρατικής παρέμβασης θα ήταν αδιανόητη. Και όμως, η αυτοδιοίκηση προσφέρει εγγύτητα στους δημότες. Οι δήμοι είναι η πλησιέστερη μορφή πολιτικής οργάνωσης στον άνθρωπο. Τον πρωθυπουργό, κατά πάσα πιθανότητα, θα τον δούμε μόνο στην τηλεόραση. Ο δήμαρχος αντίθετα, αν θέλει τουλάχιστον να επιβιώσει, είναι πανταχού παρών. Χωρίς συνοδευτικά αυτοκίνητα και ασφάλεια. Δίχως παρατρεχάμενους. Κινείται ανάμεσά μας, ρωτάει, μαθαίνει, κινητοποιεί. Το γραφείο του είναι ανοιχτό σε όλους.

Η αυτοδιοίκηση είναι εξορισμού πρακτική. Αναζητεί απτά και μετρήσιμα αποτελέσματα. Ο καλός δήμαρχος είναι πραγματιστής. Η ταχύτητα είναι πάντοτε το ζητούμενο, όπως και η αποτελεσματικότητα. Υπάρχει μια πολύ ωραία ιστορία με τον Teddy Kollek, επιτυχημένο δήμαρχο της Ιερουσαλήμ, τις δεκαετίες του ’80 και του ’90. Μια μέρα το γραφείο του ήταν υπό πολιορκία, περικυκλωμένο από θρησκευτικούς ηγέτες, εβραίους, μουσουλμάνους και χριστιανούς που έριζαν για την πρόσβαση στους Αγίους Τόπους. Κάποια στιγμή, έχοντας ακούσει πολλά, ο δήμαρχος αγανάκτησε και τους είπε: Κύριοι, αφήστε τα κηρύγματα και θα σας φτιάξω τις αποχετεύσεις!

Η αυτοδιοίκηση, από τη φύση της, δημιουργεί πεδία συνεννόησης, συνεργασίας και συναίνεσης. Οι λακκούβες δεν έχουν χρώμα, όπως και τα σκουπίδια δεν έχουν ιδεολογία. Οι μεν πρέπει να κλείσουν, τα δε πρέπει να μαζευτούν. Ο εκάστοτε πρωθυπουργός πρέπει να διαμορφώσει μια συνεκτική πολιτική θεώρηση, ένα κοινωνικό αφήγημα, να ανήκει, σε κάθε περίπτωση, σε κάποιο κόμμα. Στην αυτοδιοίκηση πρέπει να λύνεις προβλήματα. Τελεία και παύλα. Γι’ αυτό και πολλές φορές εκλέγονται ανεξάρτητοι και υπερκομματικοί δήμαρχοι. Αν κάνεις δουλειά, μένεις, αν όχι, φεύγεις.

Στην Ελλάδα όμως, δυστυχώς, κυριαρχεί ένα αναχρονιστικό πρότυπο. Προσπαθούμε να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα και τις προκλήσεις του 21ου αιώνα με δομές που χτίστηκαν τον 19ο αιώνα.

Οι ρίζες της διοικητικής μας αρχιτεκτονικής βρίσκονται στη συγκρότηση του ελληνικού κράτους, όταν, με βάση τα ναπολεόντεια και βαυαρικά πρότυπα της εποχής, δημιουργήθηκε ένα ισχυρό κεντρικό κράτος, το οποίο ως κατακτητής εισέβαλε στις περιοχές που σχημάτισαν το ελληνικό βασίλειο, ισοπεδώνοντας κάθε μορφή τοπικής εξουσίας. Ο αναπόφευκτος υδροκεφαλισμός και ο αθηνοκεντρικός χαρακτήρας της χώρας θεωρούνταν για πολλές δεκαετίες αν όχι συνώνυμα της προόδου, τουλάχιστον αναγκαία κακά στον αγώνα για τον εκσυγχρονισμό. Πόσω μάλλον, όταν μέσω αυτών, οι εκάστοτε κυβερνώντες ήταν σε θέση να εξυπηρετήσουν κομματικές σκοπιμότητες ή προσωπικές φιλοδοξίες και να ενδυναμώσουν πελατειακές σχέσεις.

Το αποτέλεσμα είναι πως στη χώρα μας η Τοπική Αυτοδιοίκηση δεν είναι στην πραγματικότητα ούτε τοπική ούτε αυτοδιοίκηση.

Δεν είναι τοπική, επειδή βρίσκεται αντιμέτωπη με «υπερτοπικά» προβλήματα. Η υπανάπτυξη, η ανεργία, η υψηλή φορολογία, η έλλειψη ρευστότητας, η γραφειοκρατία, η απαξίωση δημοσίων υπηρεσιών, η απουσία ίσων ευκαιριών, μαστίζουν το σύνολο της ελληνικής επικράτειας, ανεξάρτητα με το αν κάποιος ζει στην Αθήνα, τη Βέροια, το Καρπενήσι ή τη Ρόδο.

Δεν είναι αυτοδιοίκηση, διότι στερείται ανεξαρτησίας και αυτονομίας. Αντιμετωπιζόμαστε σαν τα προστατευόμενα ανήλικα του πολιτικού συστήματος, με άμεσες και έμμεσες οικονομικές επιχορηγήσεις, αυστηρούς κανόνες, ένα ασφυκτικό νομικό και θεσμικό πλαίσιο και βέβαια το μακρύ χέρι του κράτους στα συρτάρια μας.

Αυτά δεν σημαίνουν πως οι δήμοι είναι αδύναμοι και ανήμποροι. Ακόμα και σήμερα, η Τοπική Αυτοδιοίκηση στην Ελλάδα πετυχαίνει, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, αποτελέσματα. Με περικοπές που ξεπερνούν το 60% για τις λειτουργικές μας δαπάνες και το 80% για επενδύσεις –αντίστοιχες των οποίων αν είχε κάνει το κεντρικό κράτος θα είχαμε πετύχει πρωτογενές πλεόνασμα εδώ και τουλάχιστον ένα ή δύο χρόνια– οι δήμοι καλούνται να κάνουν περισσότερα με λιγότερα.

Η αλήθεια όμως είναι πως το σύστημα έχει φτάσει στα όριά του και απαιτείται μια μεγάλη και σαρωτική αλλαγή. Το πρώτο βήμα προς τη χειραφέτηση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι η πλήρης οικονομική ανεξαρτησία της. Πολύ απλά να μάθουμε να ζούμε με αυτά που έχουμε. Το υπουργείο των Οικονομικών θα καταφέρει με αυτόν τον τρόπο να εξοικονομήσει περίπου 2,9 δισ. ευρώ – και για να έχουμε μια αίσθηση των μεγεθών, το ποσό αυτό αντιστοιχεί περίπου με το σύνολο της φορολογίας των ακινήτων. Η προτεινόμενη τοπική φορολογία έχει δύο σημαντικά πλεονεκτήματα: Πρώτον, ο δήμαρχος και το Δημοτικό Συμβούλιο θα είναι άμεσα υπόλογοι στους δημότες για την παραμικρή δαπάνη. Δεύτερον, θα ισχύει η αρχή της ανταποδοτικότητας, με τους δημότες να γνωρίζουν πως τα χρήματά τους επιστρέφουν σε αυτούς με τη μορφή έργων ή υπηρεσιών.

Το επόμενο βήμα είναι μια συνολική επανεκτίμηση των αρμοδιοτήτων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Ασφαλώς, οι οικονομικοί έλεγχοι, το λεγόμενο οικονομικό παρατηρητήριο των δήμων, είναι ευπρόσδεκτοι. Στο κάτω κάτω, θα πρέπει η Τοπική Αυτοδιοίκηση να κάνει και αυτή την αυτοκριτική της. Για πολλά χρόνια αποτέλεσε εστία διαφθοράς, κακοδιαχείρισης και σπατάλης. Ομως, υπάρχει μια σειρά από νομοθετικά εργαλεία, από χρήσεις γης, μέχρι γενικά πολεοδομικά σχέδια και σχέδια πόλης, τα οποία θα μπορούσαν να ασκούνται αποκλειστικά από τους δήμους. Ταυτόχρονα, θα μπορούσαν να διατεθούν στους δήμους τα κατά τόπους περιουσιακά στοιχεία του Δημοσίου. Οι τοπικές κοινωνίες έχουν τα περισσότερα να κερδίσουν και τα περισσότερα να χάσουν από την αξιοποίηση ή μη της περιουσίας τους.

Είναι παράλογο να περιμένουμε από το ΤΑΙΠΕΔ να χειριστεί τις εκτάσεις της ΚΕΔ στο Μεσολόγγι, από τη Γενική Γραμματεία Αθλητισμού το Εθνικό Στάδιο Χανίων ή από τη Γενική Γραμματεία Δασών το παλιό εργοστάσιο ξυλείας στον Φουρνά της Ευρυτανίας. Οι δήμοι μπορούν πιο γρήγορα και πιο υπεύθυνα να προχωρήσουν μπροστά.

Σε οκτώ μήνες περίπου θα έχουμε αυτοδιοικητικές εκλογές. Αυτόν τον χειμώνα θα μας θυμηθούν πολλοί. Είναι φυσικό και επόμενο τα κόμματα να προσπαθήσουν να κομματικοποιήσουν τις εκλογές μετατρέποντάς τες σε πολιτικές αναμετρήσεις. Πέρα όμως από τις προσωπικές πολιτικές απόψεις του καθενός, εύχομαι να μπορέσουμε να αντισταθούμε. Και να αντισταθούμε δημιουργικά, μετατρέποντας τις εκλογές σε μια ευκαιρία να επιβάλουμε τη δική μας τοπική ατζέντα, δηλώνοντας την παρουσία μας με το έργο μας και τη διαρκή διεκδίκηση αρμοδιοτήτων που θα κάνουν και τη ζωή των πολιτών καλύτερη και τη δημοκρατία μας να ξεφύγει από το σκοτάδι της πόλωσης και του εξτρεμισμού.

Είναι θετικό πως ο πρωθυπουργός εμφανίζεται να εξετάζει το πάγιο αίτημα της ΚΕΔΕ. Πέντε χρόνια κρίσης και ύφεσης, έχουν αποδείξει ότι η κοινωνία είναι πολύ μπροστά από τους πολιτικούς. Ας την ακολουθήσουμε και ας την εμπιστευτούμε.