Γιατί ο Γ. Βαρουφάκης ήθελε να υποκλέψει τα ΑΦΜ;

Σύμφωνα με τον δημοσιογράφο Άμπροουζ Έβανς-Πρίτσαρντ της Daily Telegraph, ο πρώην ΥΠΟΙΚ κ. Βαρουφάκης σχεδίαζε ως plan B, ένα παράλληλο τραπεζικό σύστημα, καταρχήν μέσα στο πλαίσιο του ευρώ αλλά με την δυνατότητα «εν μία νυκτί να μετατραπεί σε μία νέα δραχμή». Ο βασικός κορμός του σχεδίου αυτού περιελάμβανε και υποκλοπές ΑΦΜ των φορολογουμένων... Οπως αποκάλυψε η Καθημερινή της Κυριακής, ο ίδιος ο Γ. Βαρουφάκης εκμυστηρεύτηκε το plan B που σχεδίαζε σε στελέχη ξένων hedge funds, στα πλαίσια διεθνούς forum που έλαβε χώρα στις 16 Ιουλίου.



Όπως γράφει στο Protagon ο Διομήδης Σπινέλλης, καθηγητής στο τμήμα Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, που  υπηρέτησε στο Υπουργείο Οικονομικών ως Γενικός Γραμματέας Πληροφοριακών Συστημάτων-

Αν αληθεύουν τα όσα απίστευτα γράφονται στα μέσα μαζικής ενημέρωσης της Κυριακής, σχετικά με σχέδιο «υποκλοπής» των ΑΦΜ για να γίνονται πληρωμές, χρήσιμο είναι να επιχειρήσουμε να αποκωδικοποιήσουμε, με βάση αυτά που έχουν δημοσιευτεί, ποιο θα ήταν πραγματικά το σχέδιο. Παραθέτω λοιπόν μερικές εύλογες ερωτήσεις και τις απαντήσεις τους.

Γιατί ήθελε ο κ. Γ. Βαρουφάκης να υποκλέψει τους ΑΦΜ; Δεν υπήρχε κανένας λόγος ο υπουργός Οικονομικών να «υποκλέψει» τους ΑΦΜ. Οι υπηρεσίες του υπουργείου του έχουν το δικαίωμα να επεξεργάζονται στοιχεία με τους ΑΦΜ για κάθε νόμιμη χρήση. Πιθανολογώ ότι ο κ. Βαρουφάκης εννοούσε να  «εκμεταλλευτεί» τους ΑΦΜ, για σκοπό διαφορετικό από αυτόν που έχουν σχεδιαστεί (τη φορολογία), ως μέρος ενός συστήματος παράλληλων πληρωμών. Μπορεί, όπως συνηθίζει, να χρησιμοποίησε μια πιο ποιητική αγγλική λέξη, π.χ. "usurp" ή "appropriate", που σημαίνουν «σφετερίζομαι» ή «ιδιοποιούμαι», και αυτό τελικά να μεταφράστηκε ως «υποκλέπτω».
Άρα τι σκόπευε να κάνει το υπουργείο Οικονομικών με τους ΑΦΜ; Το πιθανότερο είναι ότι θα συνέδεε κάθε ΑΦΜ με έναν «λογαριασμό» μέσω του οποίου θα μπορούσαν να γίνονται πληρωμές με ένα είδος παράλληλου νομίσματος. Δηλαδή, το κράτος θα μπορούσε άμεσα να πληρώσει όλες τις πολλές και υψηλές ληξιπρόθεσμες οφειλές του (προς προμηθευτές, επιστροφές ΦΠΑ, κ.λπ.) πιστώνοντας τους λογαριασμούς ΑΦΜ των δικαιούχων με τα αντίστοιχα ποσά. Αντίστοιχα το κράτος θα μπορούσε να «πληρώσει» με τον τρόπο αυτό μισθούς και συντάξεις. Επειδή σίγουρα θα υπήρχαν μεγάλες αντιδράσεις, πιστεύω ότι ένα τμήμα των οφειλών (π.χ. 70%) θα πληρώνονταν με αυτό τον τρόπο και ένα τμήμα με κανονικά ευρώ μέσω των τραπεζών.

Τι θα μπορούσαν να κάνουν οι κάτοχοι των ΑΦΜ με τα «χρήματα» στους νέους τους λογαριασμούς; Υποθέτω ότι οι κάτοχοι των ΑΦΜ με «χρήματα» στο λογαριασμό τους (δημόσιοι υπάλληλοι, συνταξιούχοι, προμηθευτές του δημοσίου, εξαγωγικές επιχειρήσεις) θα μπορούσαν να μεταφέρουν τα ποσά από τον δικό τους λογαριασμό σε λογαριασμό άλλου ΑΦΜ (όχι σε λογαριασμό ευρώ σε τράπεζα.)  Η διαδικασία αυτή θα γίνονταν από μια φόρμα αντίστοιχη με αυτές του TaxisNet. Το υπουργείο Οικονομικών είχε τη δυνατότητα να νομοθετήσει ότι τα ποσά των λογαριασμών ΑΦΜ θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για κάθε πληρωμή στην Ελλάδα. Αυτό θα συναντούσε ισχυρές αντιδράσεις από την Τράπεζα της Ελλάδος και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, διότι θα συνιστούσε τη θέσπιση ενός παράλληλου νομίσματος μέσα στην ευρωζώνη. Αν ψηφιζόταν ένας τέτοιος νόμος, οι τιμές για πληρωμές με αυτό το νόμισμα θα αυξάνονταν αμέσως, μια και α) το νόμισμα ΑΦΜ δεν θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί στο εξωτερικό και β) όλοι θα περίμεναν η κυβέρνηση να κατακλύσει την αγορά με το πληθωριστικό αυτό νόμισμα. Το σίγουρο είναι ότι οι ατυχείς κάτοχοι αυτών των ποσών θα μπορούσαν να πληρώσουν με το νόμισμα αυτό τις υποχρεώσεις τους προς το κράτος (φόρους, τέλη και εισφορές κοινωνικής ασφάλισης).

Θα μπορούσε αυτό το σύστημα να λειτουργήσει; Το θεωρώ πολύ απίθανο. Τα πληροφοριακά συστήματα των τραπεζών στηρίζονται σε πανίσχυρες υποδομές, εξαιρετικά συστήματα ασφάλειας, ανθρωποέτη ανάπτυξης και δοκιμών. Και η πιο απλή αλλαγή (π.χ. η προσαρμογή για το έτος 2000) απαιτεί έτη προετοιμασίας. Ίσως μια νεοφυής επιχείρηση στην Καλιφόρνια να μπορούσε να στήσει ένα τέτοιο σύστημα σε 1–2 μήνες. Αλλά εμείς μιλάμε για το ελληνικό δημόσιο που διαχρονικά δυσκολεύεται να παράσχει στους πολίτες και τις πιο απλές υπηρεσίες.

Ποιες θα ήταν οι επιπτώσεις λειτουργίας του συστήματος αυτού για τη χώρα; Αντίθετη προς το νομικό πλαίσιο λειτουργίας της Ευρωζώνης, η μονομερής εισαγωγή ενός παράλληλου νομίσματος θα έδειχνε έμπρακτα στην Ευρωπαϊκή Ένωση τη διάθεσή μας να αποχωρήσουμε από το  ευρώ. Όπως φάνηκε από τις διαπραγματεύσεις, θα μας έκαναν τη χάρη αυτή χωρίς δυσκολίες. (Αλλά μάλλον και χωρίς να έχουμε διασφαλίσει και την απαιτούμενη ανθρωπιστική βοήθεια). Μετά από μια τέτοια ενέργεια, η παραμονή μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση θα ήταν αμφίβολη.  Θα χάναμε έτσι πρόσβαση στα ευρωπαϊκά κονδύλια, ενώ η αποσταθεροποίηση θα μπορούσε να οδηγήσει και σε εθνικές περιπέτειες.

Ποιες θα ήταν οι επιπτώσεις λειτουργίας του συστήματος αυτού στους πολίτες και στην οικονομία; Με τις βασικές μόνο γνώσεις οικονομικών που διαθέτω, θεωρώ ότι, στην απίθανη περίπτωση που το σύστημα μπορούσε να δουλέψει, οι επιπτώσεις για όλους μας θα ήταν καταστροφικές. Είναι σίγουρο ότι με την ανακοίνωσή του οι τράπεζες θα έκλειναν και θα επιβάλλονταν δρακόντειοι έλεγχοι κίνησης κεφαλαίων, αφού όλοι θα ήθελαν να διασφαλίσουν τα πραγματικά τους ευρώ του τραπεζικού συστήματος και όχι αυτά του παράλληλου νομίσματος. Χωρίς υποστήριξη από την ΕΚΤ (αφού θα είχαμε αποχωρήσει από την ευρωζώνη) οι τράπεζες δύσκολα θα άνοιγαν ξανά πριν (μήνες αργότερα) γίνει ολοκληρωτική μετάβαση όλων των λογαριασμών στο νέο νόμισμα. Αρχικά η οικονομία ίσως να είχε περισσότερη ρευστότητα, αφού τα πραγματικά ευρώ που πηγαίνουν σήμερα στο κράτος θα αντικαθιστούνταν από το παράλληλο νόμισμα. Όμως, χωρίς τα χαρτονομίσματα που μας διασφαλίζει η ΕΚΤ πολλές επιχειρήσεις δεν θα μπορούσαν να λειτουργήσουν αφού θα ήσαν αδύνατες οι συναλλαγές με το εξωτερικό. Επίσης, χωρίς δάνεια από την ΕΚΤ που να αντισταθμίζουν το εμπορικό μας έλλειμμα πολλές εισαγωγές δεν θα μπορούσαν να γίνουν, με αποτέλεσμα να σημειωθούν σοβαρές ελλείψεις σε φάρμακα, τρόφιμα και καύσιμα. (Εκεί πάνε σήμερα τα περισσότερα χρήματα των εισαγωγών μας.) Έτσι θα κατέρρεαν και οι εξαγωγές μας, που εξαρτώνται από εισαγόμενες πρώτες ύλες και ενδιάμεσα αγαθά. Η κυβέρνηση θα μπορούσε να προχωρήσει στην υλοποίηση του «Προγράμματος της Θεσσαλονίκης» με (ονομαστικές) αυξήσεις σε μισθούς του δημοσίου, συντάξεις και αθρόες προσλήψεις. Όμως όλα αυτά θα πληρώνονταν με υπερπληθωριστικό χρήμα που θα είχε να αγοράσει όλο και λιγότερα παραγόμενα και εισαγόμενα αγαθά. Όπως έχουμε δει στην Ελλάδα πριν το ευρώ αλλά και σε άλλες χώρες με πολιτικά ελεγχόμενη κεντρική τράπεζα, αυτό θα οδηγούσε σε υψηλότατο πληθωρισμό και καταβαράθρωση της αγοραστικής δύναμης των δύσμοιρων που θα πληρώνονταν στο παράλληλο ή νέο εθνικό νόμισμα. Τέλος, αποκομμένες από την ευρωζώνη και τα κεφάλαια των τραπεζών, χιλιάδες επιχειρήσεις θα έκλειναν, οδηγώντας ακόμα περισσότερους ανθρώπους στην ανεργία.

Γιατί ο κ. Βαρουφάκης φέρεται να προβληματίστηκε με το ότι ο γενικός γραμματέας Δημοσίων Εσόδων στο υπουργείο του «ελέγχεται πλήρως και απευθείας από την τρόικα»; Πολλοί πιστεύουν ότι στο παρελθόν η Γενική Γραμματεία Φορολογικών και Τελωνειακών θεμάτων δεν δρούσε πάντα αυστηρά υπηρεσιακά, αλλά δεχόταν πολιτικές παρεμβάσεις. Τέτοιες θα μπορούσε π.χ. να είναι συστάσεις για το ποιους ιδιώτες και ποιες επιχειρήσεις να ελέγξει και ποιες όχι ή ποιους προϊσταμένους να ορίσει στις εφορίες. Είναι αυτονόητο ότι τέτοιες παρεμβάσεις μειώνουν την αποτελεσματικότητα της φορολογικής αρχής και τραυματίζουν τη σχέση εμπιστοσύνης που πρέπει να διέπει τις σχέσεις της με τον πολίτη. Για τον λόγο αυτό με τον ν. 4093/2013 συστήθηκε η Γενική Γραμματεία Δημοσίων Εσόδων που απολαμβάνει μεγαλύτερη θεσμική ανεξαρτησία. (Όχι πλήρη, θυμηθείτε την «παραίτηση» του κου Χ. Θεοχάρη.) Βασικό στοιχείο αυτής της ανεξαρτησίας είναι η αρχή της νομιμότητας: δηλαδή ότι η υπηρεσία δεν κάνει ό,τι της ζητήσει ο αρμόδιος υπουργός, αλλά μόνο ό,τι προβλέπει ο νόμος. Λογικό είναι αυτό να εμποδίζει τα φερόμενα ως σχέδια του κου Βαρουφάκη.

Γιατί φέρεται να υπήρχε σχέδιο να «χακάρουν» το λογισμικό του υπουργείου; Το θέμα είναι αρκετά τεχνικό, αλλά θα προσπαθήσω να το εξηγήσω όσο πιο απλά γίνεται. Σήμερα στο υπουργείο Οικονομικών, αρμόδια για τα πληροφοριακά συστήματα της φορολογίας (το λογισμικό — software — π.χ. το TaxisNet) είναι η (φερόμενη ως μη συνεργάσιμη) Γενική Γραμματεία Δημοσίων Εσόδων, ενώ αρμόδια για τους υπολογιστές που τρέχουν τα συστήματα αυτά είναι η Γενική Γραμματεία Πληροφοριακών Συστημάτων στην οποία φέρεται να υπηρετεί ο άνθρωπος-κλειδί. Με κατάλληλους χειρισμούς κάποιος που έχει τον έλεγχο των υπολογιστών μπορεί, χωρίς να έχει εξουσιοδότηση, να αποκτήσει τον έλεγχο του λογισμικού που τρέχει σ’ αυτούς. Ο όρος «χακάρουν» που δημοσιεύτηκε, μπορεί λοιπόν να αναφέρεται σε ένα τέτοιο σχέδιο.